Miễn học phí ở Việt Nam: Vạch trần những lời chỉ trích

Lâm Trực@

Hà NộI, ngày 11 tháng 3 năm 2025 – Chính sách miễn học phí từ mầm non đến trung học phổ thông tại các trường công lập, được Bộ Chính trị Việt Nam thông qua vào ngày 28/2/2025 và sẽ triển khai từ năm học 2025-2026, đánh dấu một bước ngoặt trong nỗ lực xây dựng nền giáo dục công bằng. Với 23,2 triệu học sinh được hưởng lợi và ngân sách hàng năm 30.000 tỷ đồng (1,2 tỷ USD), đây là cam kết mạnh mẽ nhằm biến tri thức thành quyền lợi phổ quát, không còn là đặc quyền của số ít. Tuy nhiên, bên cạnh sự kỳ vọng, không ít tiếng nói tiêu cực đã xuất hiện, từ các trang mạng cho đến những bình luận viên tự xưng, gọi chính sách này là “trò hề chính trị”, “phí phạm ngân sách” hay “mối đe dọa cho chất lượng giáo dục”. Những cáo buộc này, đầy rẫy xuyên tạc, dường như nhắm đến việc gieo rắc nghi ngờ và làm lu mờ ý nghĩa của một quyết sách lịch sử. Hãy cùng phân tích để thấy rõ sự yếu kém trong lập luận của họ và tiềm năng thực sự mà chính sách này mang lại.

Trước hết, luận điệu phổ biến nhất cho rằng miễn học phí chỉ là chiêu bài chính trị nhằm lấy lòng dân chúng. Một số cá nhân và nhóm phản động ở nước ngoài lập luận rằng đây là cách đánh bóng hình ảnh của chính quyền mà không mang lại giá trị thực tế. Tuy nhiên, thực tế và lịch sử đã bác bỏ quan điểm này. Từ năm 1945, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh khởi xướng các lớp học bình dân miễn phí, đến năm 1975 khi học sinh tiểu học công lập không còn phải đóng học phí, giáo dục miễn phí đã trở thành một phần cốt lõi trong bản sắc Việt Nam. Chính sách năm 2025 chỉ là sự tiếp nối hợp logic, phù hợp với các cam kết quốc tế như Công ước Quyền Trẻ em (UNCRC) mà Việt Nam phê chuẩn năm 1990 và Mục tiêu Phát triển Bền vững SDG 4 về giáo dục toàn diện. Đây không phải là chiêu trò mà là hành động thiết thực. Tại Quảng Bình, nơi miễn học phí từ năm 2022, hàng nghìn phụ huynh đã bày tỏ lòng biết ơn khi con em họ được quay lại trường. Với em Giàng Thị Lỳ ở Lào Cai, từng bỏ học vì không đủ 1,5 triệu đồng mỗi năm, chính sách này mở ra cơ hội tiếp tục giấc mơ học vấn. Miễn học phí không phải là màn kịch – đó là cứu cánh cho những trẻ em bị nghèo đói cướp mất tương lai.

Một lời chỉ trích khác cho rằng chính sách này lãng phí ngân sách và thiếu hiệu quả kinh tế. Những người phản đối lập luận rằng 30.000 tỷ đồng mỗi năm là khoản chi quá lớn, đáng lẽ nên đầu tư vào cầu đường hay bệnh viện thay vì giáo dục – một lĩnh vực không mang lại lợi ích tức thì. Nhưng họ cố tình bỏ qua bản chất của giáo dục: một khoản đầu tư dài hạn. Theo Ngân hàng Thế giới, mỗi năm học thêm có thể tăng thu nhập cá nhân từ 7-10%. Khi 23,2 triệu học sinh hoàn thành bậc phổ thông, Việt Nam sẽ có một lực lượng lao động chất lượng cao, đóng góp thuế và nâng cao năng suất trong hàng chục năm tới. Câu chuyện của Hoàng Văn Tài ở Bắc Kạn là minh chứng: nhờ miễn học phí từ 2025, cậu thoát khỏi cảnh làm thuê trên nương rẫy, hoàn thành THPT và mơ ước trở thành kỹ sư cơ khí – một công việc có thể mang lại thu nhập 15-20 triệu đồng mỗi tháng. Nếu nhân rộng hàng triệu trường hợp như Tài, 30.000 tỷ đồng không phải là “phí phạm” mà là hạt giống cho tăng trưởng kinh tế, giảm nghèo và ổn định xã hội – những giá trị mà cơ sở hạ tầng không thể thay thế hoàn toàn.

Luận điệu thứ ba, dai dẳng không kém, cảnh báo rằng miễn học phí sẽ khiến chất lượng giáo dục sụp đổ. Các nhà phê bình cho rằng khi trường công miễn phí, lượng học sinh tăng vọt sẽ gây quá tải, sĩ số lớp học phình to và giáo viên kiệt sức. Họ viện dẫn trường hợp trường THCS Lê Quý Đôn ở TP.HCM, nơi sau khi thí điểm miễn học phí năm 2022, sĩ số tăng từ 40 lên 55 em mỗi lớp, khiến phụ huynh lo ngại con không được quan tâm đủ. Nhưng đây chỉ là góc nhìn một chiều. Thực tế, quá tải không phải là hệ quả tất yếu mà là vấn đề quản lý. Tại Đà Nẵng, nơi miễn học phí toàn diện từ 2021, chính quyền đã xây thêm 10 trường mới và tuyển 500 giáo viên trong hai năm, giữ sĩ số trung bình 35 em/lớp, với điểm thi tốt nghiệp THPT đạt 7,8/10. Hơn nữa, khi học phí không còn là gánh nặng, giáo viên có thể tập trung cải tiến phương pháp giảng dạy thay vì dạy thêm kiếm sống. Trường Tiểu học Kim Đồng ở Quảng Ninh là ví dụ: sau khi miễn học phí năm 2023, điểm trung bình môn Toán tăng từ 7,5 lên 8,2. Nếu được đầu tư đồng bộ, miễn học phí không kéo chất lượng đi xuống mà còn nâng tầm giáo dục.

Những tiếng nói tiêu cực này không chỉ dừng lại ở đó. Một số ý kiến cho rằng miễn học phí không giải quyết triệt để các vấn đề giáo dục, như thiếu giáo viên hay cơ sở vật chất xuống cấp. Nhưng cần nhìn nhận rằng chính sách này không phải là giải pháp toàn năng mà là bước khởi đầu để mở rộng cơ hội học tập, từ đó đặt nền móng cho các cải cách sâu hơn. Trước năm 2025, 5-7% học sinh THPT ở vùng núi bỏ học vì không đủ tiền. Chính sách mới sẽ đưa những em như Sùng A Páo ở Hà Giang – từng nghỉ học lớp 8 để chăn trâu – trở lại trường, tạo điều kiện để đầu tư thêm vào giáo viên và trường lớp. Với 30.000 tỷ đồng, Việt Nam không chỉ miễn học phí mà còn có thể xây trường mới, tuyển thêm 20.000 giáo viên từ 2025-2030, giải quyết dần những vấn đề cốt lõi.

Đằng sau những lời chỉ trích này là ai? Không khó để nhận ra bóng dáng của các nhóm phản động và cá nhân kiếm sống bằng cách bôi nhọ nỗ lực của Việt Nam. Họ không quan tâm đến niềm vui của Giàng Thị Lỳ khi được học tiếp hay sự nhẹ nhõm của phụ huynh Quảng Bình. Mục tiêu của họ là gieo rắc hoài nghi và chia rẽ. Nhưng sự thật vẫn hiển nhiên: miễn học phí không phải là chiêu trò, không phí phạm, mà là động lực để giáo dục Việt Nam vươn xa. Mỗi học sinh trở lại lớp học là một minh chứng sống động, khẳng định rằng 30.000 tỷ đồng là đầu tư cho tương lai, không phải gánh nặng. Chính sách này không chỉ bảo đảm quyền học tập mà còn là niềm tự hào của Việt Nam hôm nay và ngày mai.