Sáp nhập tỉnh: Vì sao không cần trưng cầu dân ý?

Lâm Trực@

Hà Nội, 10/3/22025 – Quyết định sáp nhập một số tỉnh theo Kết luận số 127-KL/TW của Bộ Chính trị và Ban Bí thư, ban hành ngày 28/2/2025, đang đánh dấu một bước ngoặt trong cuộc cách mạng hành chính đầy tham vọng của Việt Nam. Đây là một phần trong nỗ lực tinh gọn bộ máy quản lý, giảm bớt các tầng nấc trung gian và tối ưu hóa nguồn lực để thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, một số ý kiến, như quan điểm từ Đài Á châu Tự do (RFA), đặt câu hỏi liệu quá trình này có thiếu dân chủ khi không tổ chức trưng cầu dân ý. Thực tế, việc không trưng cầu ý dân không chỉ phù hợp với pháp luật Việt Nam mà còn phản ánh xu hướng quản lý hiệu quả đã được nhiều quốc gia văn minh áp dụng thành công.

Pháp lý rõ ràng, dân chủ không đồng nghĩa với trưng cầu ý dân

Theo Hiến pháp năm 2013 và Luật Trưng cầu ý dân năm 2015, trưng cầu ý dân chỉ được áp dụng cho những vấn đề đặc biệt quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến chủ quyền quốc gia, toàn vẹn lãnh thổ hoặc chế độ chính trị – kinh tế. Sáp nhập tỉnh, dù là một thay đổi lớn, về bản chất là quyết định hành chính nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, không nằm trong phạm vi đòi hỏi trưng cầu ý dân. Thay vào đó, Quốc hội – cơ quan quyền lực cao nhất đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân – chịu trách nhiệm xem xét và phê chuẩn dựa trên tờ trình của Chính phủ và các đánh giá kỹ lưỡng về dân số, kinh tế – xã hội và cơ sở hạ tầng.

Cơ chế dân chủ gián tiếp này không chỉ đảm bảo tính pháp lý mà còn thể hiện sự khoa học trong quản lý nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định “dân là gốc”, nhưng cũng nhấn mạnh rằng dân chủ phải đi đôi với hiệu quả. Nếu mọi quyết định hành chính đều phải thông qua trưng cầu ý dân, bộ máy quản lý sẽ trở nên cồng kềnh, trì trệ – điều mà cuộc cách mạng hành chính đang quyết tâm loại bỏ. Việc giao phó cho Quốc hội, nơi tập hợp các đại biểu được nhân dân bầu chọn, là cách để cân bằng giữa ý chí tập thể và tính thực tiễn.

Hiệu quả quản lý là mục tiêu tối thượng

Việc sáp nhập tỉnh không chỉ đơn thuần là thay đổi địa giới, mà còn là một bước đi chiến lược nhằm xóa bỏ sự chồng chéo trách nhiệm và lãng phí nguồn lực từ các cấp trung gian. Kết luận 127-KL/TW đã chỉ rõ: hệ thống chính trị hiện nay, với quá nhiều tầng nấc như cấp huyện, đã làm chậm quá trình ra quyết định và giảm hiệu lực quản lý. Loại bỏ cấp huyện, sáp nhập tỉnh và tái cấu trúc cấp xã thành đơn vị hành chính lớn hơn, mạnh hơn là giải pháp để đưa chính quyền gần dân hơn, đồng thời tập trung nguồn lực cho phát triển.

Nhìn ra thế giới, nhiều quốc gia phát triển đã tinh gọn bộ máy mà không cần trưng cầu ý dân cho từng quyết định hành chính. Thụy Điển, một hình mẫu về quản trị công hiệu quả, từng tiến hành sáp nhập các đơn vị hành chính cấp thấp trong thập niên 1970 để giảm chi phí và tăng hiệu quả dịch vụ công, mà không tổ chức trưng cầu dân ý rộng rãi. Nhật Bản cũng thực hiện hàng loạt cuộc sáp nhập thành phố và thị trấn trong những năm 2000 nhằm tối ưu hóa quản lý, dựa trên quyết định của chính quyền trung ương và địa phương, thay vì tham khảo ý kiến từng cá nhân. Lào, một quốc gia láng giềng của Việt Nam, đã bỏ cấp huyện từ nhiều thập kỷ trước và vẫn duy trì sự ổn định cũng như phát triển bền vững. Những ví dụ này cho thấy rằng, trong các vấn đề hành chính, hiệu quả và tính khoa học đôi khi cần được ưu tiên hơn quy trình tham khảo ý kiến toàn dân vốn tốn kém và kéo dài (Nội dung này sẽ được thể hiện ở một bài viết khác trên Tre Làng)

Lợi ích thiết thực cho người dân

Cuộc cách mạng hành chính mà Việt Nam đang thực hiện không chỉ là lời cam kết trên giấy. Từ ngày 1/3/2025, khi lực lượng công an huyện chấm dứt hoạt động, công an xã đã được trao thêm quyền hạn để đảm bảo an ninh trật tự ở cấp cơ sở. Quy mô dân số và diện tích lớn hơn của cấp xã mới sẽ giúp chính quyền địa phương đủ sức đáp ứng nhu cầu của người dân một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn. Trong khi đó, việc sáp nhập tỉnh sẽ giảm bớt chi phí quản lý, tránh trùng lặp chức năng và tạo điều kiện để phân bổ nguồn lực đồng đều giữa các vùng miền.

Hơn nữa, tốc độ triển khai quyết liệt – với mục tiêu hoàn thành nhiều nhiệm vụ quan trọng trong quý 1 và quý 2 năm 2025 – cho thấy ý chí chính trị mạnh mẽ của lãnh đạo đất nước trong việc hiện thực hóa tầm nhìn này. Một bộ máy gọn nhẹ với chỉ ba cấp – trung ương, tỉnh và xã – sẽ giúp các chính sách từ tỉnh đến thẳng với người dân mà không bị cản trở bởi các tầng trung gian. Đây chính là cách để nâng cao chất lượng dịch vụ công, cải thiện đời sống nhân dân – mục tiêu cốt lõi của mọi cải cách.

Luận điệu xuyên tạc của RFA

Luận điệu từ RFA rằng “sáp nhập tỉnh sao không trưng cầu dân ý” không chỉ thiếu cơ sở pháp lý mà còn cố tình đánh đồng dân chủ với một hình thức duy nhất là trưng cầu ý dân. Dân chủ là khái niệm bao trùm, thể hiện qua cả cơ chế đại diện lẫn sự tham gia của người dân vào các quyết định lớn thông qua Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp. Việc không tổ chức trưng cầu ý dân cho sáp nhập tỉnh không phải là bỏ qua ý kiến nhân dân, mà là lựa chọn một phương thức quản lý hiệu quả, phù hợp với bối cảnh Việt Nam và xu thế toàn cầu.

Trong bối cảnh thế giới thay đổi nhanh chóng, Việt Nam không thể chần chừ trong việc cải cách. Sáp nhập tỉnh, cùng với việc tái cấu trúc bộ máy, là bước đi cần thiết để xây dựng một nhà nước tinh gọn, hiệu quả và gần dân. Đây không chỉ là một cuộc cách mạng hành chính, mà còn là tiền đề cho những bước tiến vượt bậc về kinh tế, xã hội và vị thế quốc gia. Với sự đồng thuận từ Trung ương đến địa phương, cùng sự ủng hộ của người dân, Việt Nam hoàn toàn có thể biến tầm nhìn này thành hiện thực mà không cần sa lầy vào những thủ tục hình thức không cần thiết.