Từ xăng sang điện: Bài toán không chỉ là xe máy

Lâm Trực@

Người ta thường nghĩ rằng thay đổi một phương tiện là thay đổi một thói quen. Nhưng ở Việt Nam, nhất là tại Hà Nội, việc đổi một chiếc xe có thể kéo theo sự xáo trộn toàn bộ hệ thống sinh kế, cấu trúc giao thông và cả tâm lý xã hội. Vì vậy, câu chuyện hạn chế xe máy sử dụng xăng dầu để hướng đến phương tiện chạy điện – dù là một bước đi văn minh – lại trở thành một bài toán không dễ giải khi đặt cạnh thực tế.

Hà Nội, thành phố của hơn bảy triệu xe máy và hàng triệu cuộc mưu sinh chen chúc mỗi ngày, không chỉ đơn giản là nơi có quá nhiều phương tiện. Đây là nơi người ta sống bằng đôi tay, đôi chân và cả những giấc mơ nhỏ bé bám vào tay lái. Lộ trình chuyển sang xe điện không thể chỉ dừng lại ở việc hô khẩu hiệu. Nó cần tính toán tới từng phận người, từng mái nhà đang thoi thóp giữa những lựa chọn không dễ dàng.

Một chiếc xe máy điện có giá thấp nhất cũng từ hai mươi triệu đồng trở lên. Người lao động bán chiếc xe cũ, nếu may mắn cũng chỉ được vài triệu. Khoảng cách tài chính ấy không chỉ là một con số, mà là cả một vực thẳm đối với những người bán hàng rong, tài xế xe ôm công nghệ, nhân viên giao hàng, sinh viên tỉnh lẻ hay bà mẹ đơn thân đi chợ mỗi sáng. Không thể yêu cầu người dân từ bỏ phương tiện mưu sinh mà không có phương án hỗ trợ cụ thể. Không thể trông chờ vào sự đồng thuận nếu chính sách chỉ đi kèm với lệnh cấm, thay vì lòng thấu hiểu.

Nhưng chuyển đổi phương tiện mới chỉ là một phần. Cuộc chuyển mình này còn đòi hỏi thành phố phải thay đổi hạ tầng. Xe điện cần sạc. Trạm sạc cần đất, cần điện, cần bảo trì. Ai chịu trách nhiệm khi điện quá tải vào mùa hè? Ai đứng ra sửa chữa khi trạm sạc hỏng? Mỗi lần sạc mất ít nhất ba mươi phút – khoảng thời gian quá xa xỉ với những người phải sống bằng từng chuyến xe, từng bó rau, từng đơn hàng giao vội.

Hà Nội cũng không phải là thành phố chỉ dành riêng cho người Hà Nội. Mỗi ngày, hàng vạn người từ khắp mọi miền đất nước đổ về đây để làm việc, học tập, công tác. Công chức từ Yên Bái, doanh nhân từ Quảng Ngãi, bác sĩ từ Đồng Tháp, sinh viên từ Nghệ An… đều có nhu cầu di chuyển vào trung tâm. Nếu xe xăng bị cấm, họ sẽ đi bằng gì? Xe buýt chưa phủ rộng, tàu điện chưa đủ tuyến, taxi điện chưa đủ số lượng, và đi bộ thì không thể.

Một đô thị hiện đại không phải là nơi dựng hàng rào vô hình bằng chính sách. Thành phố văn minh là nơi mọi người đều có chỗ đứng – từ người quét rác đến kỹ sư phần mềm, từ bà hàng bún đến nhà nghiên cứu. Nhưng điều đó chỉ có thể xảy ra khi hệ thống giao thông công cộng được đầu tư nghiêm túc, vận hành hiệu quả. Khi những tuyến metro thực sự kết nối thành phố như mạch máu. Khi người dân được hỗ trợ một cách minh bạch để có thể bước sang giai đoạn mới mà không bị gạt khỏi cuộc sống đô thị.

Không ai phủ nhận: chuyển đổi xanh là xu hướng đúng đắn. Nhưng cái đúng ấy sẽ trở thành áp lực nếu bị thúc đẩy bằng sự vội vàng, thiếu chuẩn bị. Nếu không cân nhắc đủ các khía cạnh – từ khả năng tài chính của người dân đến năng lực hạ tầng của thành phố – thì sự chuyển đổi sẽ mang lại nhiều rối ren hơn là đổi thay tích cực.

Hãy tưởng tượng một ngày gần đây, đoàn công tác từ một tỉnh xa không thể vào nội đô vì xe không đủ chuẩn. Một người bán hàng rong bị xử phạt vì chưa đổi kịp xe. Người dân xếp hàng dài chờ sạc trong mưa hay dưới nắng. Đường phố sạch hơn, nhưng lòng người lại dậy sóng vì bất công và bức bối. Khi đó, Hà Nội vẫn xanh, nhưng là một màu xanh của lo âu và khoảng cách.

Vì thế, điều Hà Nội cần không phải là một hạn mốc cứng nhắc, mà là một chiến lược uyển chuyển, linh hoạt và nhân văn. Một chính sách có trái tim. Một quá trình chuyển đổi được dẫn dắt bởi sự lắng nghe, không phải chỉ đạo một chiều. Một tương lai xanh được kiến tạo từ nền tảng công bằng và hiểu biết, chứ không chỉ là con số thống kê về tỷ lệ xe điện.

Thủ đô sẽ không trở nên hiện đại nếu chỉ đổi xe, mà không đổi cách nghĩ về người dân. Hà Nội sẽ không thực sự văn minh nếu vẫn để những người yếu thế phải chạy đua trong một cuộc chuyển mình không cân sức. Và một thành phố bền vững là nơi mà mỗi bước tiến về công nghệ đều song hành cùng sự tử tế dành cho con người.