Những kẻ mang tên lương tri

Lâm Trực@

Nguyễn Đình Hiếu là một người đàn ông đứng tuổi. Gã mặc áo sơ mi cài kín cổ, mang giày tây, đi xe ô tô cũ, hút thuốc lá ngoại. Gã nói giọng trầm, tự xưng là Trưởng văn phòng đại diện một tạp chí lớn ở miền Trung. Gã không có vẻ gì là lừa đảo cả. Ngược lại, trong mắt người dân, gã là người có học, có mối quan hệ, có thể “lo được việc”. Đó là một kiểu người rất phổ biến trong xã hội bây giờ – những kẻ đứng giữa danh và thực, sống nhờ vào sự nhập nhèm của các thủ tục hành chính và niềm tin đứt đoạn của đám đông.

Cơ quan tố tụng tống đạt quyết định khởi tố đối với Nguyễn Đình Hiếu. Ảnh: TPO

Gã nói với anh C. – một nông dân Can Lộc, Hà Tĩnh – rằng có thể “chạy” giấy phép mỏ đất. Giá là 1,2 tỷ đồng. Một con số không nhỏ, nhưng vẫn rẻ nếu đổi lấy cơ hội khai thác cả quả đồi. Anh C. tin. Gã ký hợp đồng, có dấu đỏ của tạp chí đàng hoàng. Mọi thứ đều sạch sẽ, hợp pháp, chỉ có điều là giả.

Không có giấy phép nào được cấp. Gã không làm được gì cả. Khi bị đòi lại tiền, gã đe dọa. Đặng Thành Vinh – một gã khác, sống ở Hà Nội – cũng nhúng tay vào. Gã này trông hiền lành hơn, nói năng nhỏ nhẹ. Nhưng cái ác không nhất thiết phải gào lên, nó cũng có thể thì thầm, thậm chí biết cười.

Cả hai bị bắt. Công an Hà Tĩnh khởi tố, giam giữ. Hiếu bị thêm tội “sử dụng giấy tờ giả”. Đó là một cái kết buồn cười. Buồn vì nó thật, cười vì nó nhảm nhí như một vở hài kịch quê mùa. Nhưng đằng sau những câu chữ khô khốc của cơ quan điều tra là một hiện thực đầy cay đắng. Một người dân mất tiền. Hai kẻ khoác áo truyền thông bị lột mặt nạ. Còn hệ thống thì vẫn quay đều, như một cỗ máy không cần dầu mỡ, chỉ cần im lặng và quên lãng.

Tôi từng gặp những kẻ như Hiếu, như Vinh. Họ không hẳn là xấu xa từ trong trứng nước. Họ cũng từng là học sinh giỏi, từng đọc sách, từng viết bài ca ngợi đạo đức. Nhưng rồi cuộc sống vặn xoắn họ lại. Họ quen với việc “biết điều”, “đi cửa sau”, “quan hệ rộng”. Họ học được cách tồn tại bằng cách sống giữa hai thế giới: một thế giới của những văn bản có dấu đỏ và một thế giới của những cái bắt tay trong bóng tối.

Cái đáng sợ là ở chỗ: họ không nghĩ mình đang phạm tội. Họ tin rằng mình đang “làm dịch vụ”, “tạo điều kiện”, “hỗ trợ thủ tục hành chính”. Cái lương tri của họ bị bóp méo. Nó không biến mất, mà chỉ đổi màu.

Không có gì mới trong vụ án này. Ở Quảng Ngãi, có người giả làm cán bộ Bộ Tài nguyên để lừa “chạy dự án”. Ở Vĩnh Phúc, một phụ nữ khoác áo nhà báo cũng lừa doanh nghiệp chạy giấy tờ. Ở đâu có niềm tin ngây thơ, ở đó có kẻ săn mồi. Cái trò diễn ấy cứ lặp đi lặp lại với kịch bản cũ, nhân vật cũ, chỉ có nạn nhân là mới.

Đất nước này không thiếu người nghèo. Nhưng điều đáng sợ là sự nghèo về nhận thức. Người ta sẵn sàng chi tiền tỷ để chạy một giấy phép, nhưng lại ngại đọc luật. Người ta tin vào danh thiếp, nhưng không tin vào luật pháp. Người ta thích lối tắt, nhưng không chịu đi đường thẳng.

Tôi không trách anh C. Anh chỉ là một người dân nhỏ bé. Nhưng tôi tiếc cho anh. Vì niềm tin của anh đã bị những kẻ biết nói năng lấy mất. Vì giấc mơ khai thác đất của anh đã trở thành một mỏ lừa đảo. Một thứ đất không sinh lợi nhuận, chỉ nở ra bi kịch.

Những kẻ như Hiếu và Vinh không chỉ lừa một người. Họ lừa cả hệ thống, lừa cả xã hội. Và cái đáng sợ nhất là: nếu không bị bắt, họ vẫn sẽ tiếp tục. Họ vẫn sẽ ăn mặc chỉnh tề, tiếp tục ký hợp đồng, tiếp tục cười nói với vẻ tử tế.

Lúc ấy, ai sẽ là nạn nhân tiếp theo?

Chúng ta sống trong một thời đại nơi đạo đức bị rao bán dưới dạng “dịch vụ trọn gói”. Nơi một chữ ký có thể sinh lời. Nơi người ta gọi sự dối trá là “thủ thuật hành chính”. Và ở đó, những kẻ mang tên “lương tri” lại là những kẻ biết dùng nó như một món hàng hóa.

Đừng hỏi tại sao xã hội cứ mãi hoang mang. Vì khi cái giả được tô vẽ đẹp hơn cái thật, khi một con dấu giả có sức nặng hơn sự thật thì tất cả chúng ta đều đang sống trong một trò lừa lớn hơn nhiều.

(*) Phụ chú: Công an tỉnh Hà Tĩnh đề nghị ai là nạn nhân của Nguyễn Đình Hiếu và Đặng Thành Vinh liên hệ để phối hợp điều tra. Nhưng điều cần điều tra hơn cả, là làm sao chúng ta lại dễ dàng tin vào cái danh, hơn là vào cái đúng.