Nam Ban Silk: Từ biểu tượng đến bi kịch

Lâm Trực@

Trong lịch sử phát triển kinh tế, không thiếu những doanh nghiệp được tô vẽ như biểu tượng của sự đổi mới, của lòng dũng cảm và tinh thần khởi nghiệp giữa muôn vàn gian khó. Nhưng cũng chính từ những huyễn tưởng về thành công, không ít người đã sa vào cạm bẫy của sự dối trá, biến mình từ kẻ kiến tạo thành nhân vật bi kịch trong chính giấc mơ do mình dựng lên. Câu chuyện của Công ty TNHH Nam Ban Silk – một cái tên từng được ca ngợi như hiện tượng phục hưng ngành tơ tằm Việt Nam – là một minh họa điển hình cho hiện tượng đó.

Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Lâm Đồng đọc các quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can và lệnh bắt tạm giam đối với bị can Nguyễn Khắc Hùng, Giám đốc Công ty TNHH Nam Ban Silk để điều tra về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Ảnh: báo Lâm Đồng

Nguyễn Khắc Hùng, giám đốc công ty, không chỉ là người đứng đầu một doanh nghiệp, ông từng được xem như hình ảnh của một lớp doanh nhân thời kỳ hội nhập – năng động, bản lĩnh, dám nghĩ và biết vươn ra thế giới. Nam Ban Silk không chỉ sản xuất tơ kén, mà từng xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Ấn Độ, Trung Quốc, Đài Loan, Trung Đông, châu Âu. Những cuộn lụa từ cao nguyên Lâm Hà từng mang theo niềm tin về một tương lai nơi nông nghiệp và công nghiệp được kết nối bằng những chuỗi giá trị bền vững.

Thế nhưng, cái bền vững chỉ tồn tại khi được dựng trên nền tảng của đạo đức và sự thật. Khi công ty rơi vào khủng hoảng, mất khả năng sản xuất từ cuối năm 2023, thay vì trung thực và đối mặt với thực tế, ông Hùng đã chọn con đường ngược lại. Bằng việc ký kết 20 hợp đồng xuất khẩu với 7 doanh nghiệp nước ngoài, sử dụng các chứng từ giả do cấp phó thực hiện, và chiếm đoạt hàng chục tỷ đồng tiền cọc, ông không chỉ lừa dối các đối tác mà còn phản bội lại chính sứ mệnh doanh nghiệp – thứ vốn không chỉ là trách nhiệm pháp lý, mà là trách nhiệm đạo lý trong một nền kinh tế dựa trên lòng tin.

Kinh tế thị trường không chỉ là nơi mua bán hàng hóa, nó là nơi trao đổi niềm tin. Khi doanh nghiệp lừa đảo, sự tổn thất không chỉ đong đếm bằng tiền, mà còn bằng cái giá vô hình mà cả quốc gia phải gánh chịu trong mắt cộng đồng quốc tế. Một hợp đồng giả có thể khiến một doanh nghiệp mất đối tác, nhưng hàng loạt hành vi giả tạo sẽ khiến cả nền sản xuất bị nghi ngờ. Trong thời đại mà thương mại toàn cầu vận hành trên cơ sở tín nhiệm và danh tiếng, thì những hành vi như của Nam Ban Silk không khác gì hành động tự sát trong một nền kinh tế mở.

Người ta có thể tha thứ cho thất bại, nhưng không thể tha thứ cho sự phản bội. Một doanh nhân thất bại vẫn có thể khởi nghiệp lại từ đầu. Nhưng một doanh nhân lừa đảo sẽ không còn gì để bắt đầu – bởi niềm tin đã đứt gãy, uy tín đã bị tiêu hủy. Những nhà đầu tư quốc tế, một khi đã bị tổn thương, sẽ không dễ dàng quay lại. Và hậu quả là những người nông dân trồng dâu, nuôi tằm, vốn chẳng biết gì về hợp đồng giả hay chứng từ tài chính, lại là những người chịu thiệt thòi nhất khi chuỗi giá trị bị phá vỡ từ trung tâm.

Không thể phủ nhận rằng trong quá trình phát triển, sẽ có những cú ngã, nhưng cú ngã của Nam Ban là cú ngã từ đạo đức. Sự sụp đổ ấy không bắt nguồn từ thị trường, mà từ tâm thế của những người điều hành – những người đã quên mất rằng bản chất của kinh doanh là phụng sự. Kinh doanh không phải là nơi để đổ lỗi cho hoàn cảnh, càng không phải là chỗ để hợp thức hóa dối trá bằng chiêu trò sổ sách. Kinh doanh, rốt cuộc, là công việc của những con người tử tế.

Nguyễn Trần Bạt từng nhận định: “Không có con đường phát triển nào không đi qua hành trình của sự trung thực.” Bởi vậy, nếu muốn cứu lấy ngành tơ tằm, cứu lấy những doanh nghiệp vừa và nhỏ đang oằn mình giữa thị trường toàn cầu, chúng ta cần bắt đầu lại từ việc khôi phục lòng tin. Pháp luật có thể trừng phạt hành vi, nhưng chỉ đạo đức và ý thức công dân mới có thể ngăn chặn những sai phạm tương tự.

Nam Ban Silk, trong thời kỳ vàng son, từng là biểu tượng. Nay, nó là bài học. Một bài học đắt giá cho bất kỳ ai tin rằng có thể dùng sự khôn ngoan để thay thế cho sự trung thực, có thể dùng mưu mẹo để lấp chỗ trống của đạo đức kinh doanh. Tấm lụa Việt Nam, muốn đi xa, không chỉ cần chắc tay nghề, mà cần một tâm thế tử tế. Nếu không, nó sẽ rách từ bên trong – âm thầm, không tiếng động – và không gì có thể vá nổi.