Đã đến lúc Hà Nội phải chọn -

Lâm Trực@

Người Việt có một thói quen kỳ lạ: quen sống trong cái sai mà không thấy nó sai, quen sống trong cái cũ mà xem đó là “bản sắc”, quen chở con giữa khói bụi và tiếng còi, rồi lại quay sang oán trách không khí, thời tiết, và đôi khi… cả ông Trời.

Không ai phủ nhận rằng xe máy từng là biểu tượng của một thời kỳ tăng trưởng. Nó gắn với hồi ức đổi đời, với giấc mơ “lên phố” của biết bao gia đình ở các tỉnh lẻ. Chiếc xe máy là cầu nối giữa quê hương và đô thị, giữa ước vọng mưu sinh và thực tại lắt lay. Nhưng thời gian, cũng như không gian đô thị, không thể cứ dừng lại mãi trong hoài niệm. Một thành phố văn minh không thể là thành phố mà mọi công dân đều di chuyển bằng phương tiện cá nhân nhỏ, cũ, rẻ và đầy khói bụi.

Hà Nội, với thân thể gầy guộc, phố phường chằng chịt và hệ thống hạ tầng đã quá tải, không thể mãi đóng vai người mẹ nuôi dạy hàng triệu chiếc xe máy mỗi ngày. Mỗi sáng, thành phố thức dậy trong một cuộc diễu hành khổng lồ của kim loại, tiếng nẹt pô và những vệt khói như những vết thương chưa lành trên thân thể đô thị. Không gian sinh tồn bị co rút, âm thanh ô nhiễm dội thẳng vào màng nhĩ, và những phổi người, đặc biệt là của trẻ em, đã phải gánh chịu sự “tự do” của người lớn suốt nhiều thập kỷ.

Vậy mà khi có chủ trương hạn chế xe máy trong nội đô, lại có người gào lên rằng như thế là tước đi quyền mưu sinh, là triệt tiêu “quyền tự do đi lại”. Tự do không thể là cái cớ để đầu độc cộng đồng. Tự do không thể là chiếc mặt nạ biện hộ cho sự lười biếng thay đổi. Và không có bản hiến pháp nào bảo vệ quyền được đầu độc lẫn nhau trong khói bụi và bất an giao thông.

Nhiều quốc gia đã đi trước chúng ta rất xa trong hành trình xây dựng đô thị không xe máy. Bắc Kinh, Quảng Châu, Thâm Quyến… đã mạnh dạn gạt bỏ biểu tượng cũ để hướng tới thành phố cho con người chứ không phải cho phương tiện. Cái giá ban đầu là những tiếng phản đối, nhưng cái lợi lâu dài là bầu không khí được cứu rỗi, là bước đi đầu tiên để nền văn minh có thể mọc mầm trở lại trên mặt đất.

Cấm xe máy không phải là phủ nhận tất cả những giá trị mà phương tiện này từng đem lại. Trái lại, đó là hành động của một chính quyền dám nhìn vào sự thật, dám nói lời chia tay với quá khứ khi nó không còn phù hợp với tương lai. Một thành phố muốn cất cánh, thì không thể giữ mãi bánh xe đã cùn mòn như lá phổi bị mài mòn trong sự im lặng.

Đã đến lúc Hà Nội phải lựa chọn: hoặc là thành phố của quá khứ và hoài niệm, hoặc là thành phố của sự sống và tương lai. Cái lựa chọn ấy không chỉ nằm ở quyết định hành chính, mà còn nằm ở từng công dân: có đủ can đảm để thay đổi thói quen cá nhân, có đủ trách nhiệm để không nhân danh tự do mà gây hại lên cộng đồng?

Không ai bị bỏ lại phía sau, nếu tất cả cùng đi về phía trước. Nhưng muốn đi về phía trước, đôi khi phải biết đứng lại. Phải biết dừng lại để thở, để nghĩ, để nhận ra rằng mình đang sống trong một thành phố không còn chỗ cho khói xe nữa.