Toàn cầu hóa và bài học từ xung đột Nga

Lâm Trực@

Đông Triều, 21/3/2025 – Cuộc xung đột Nga-Ukraine, kéo dài hơn ba năm, không chỉ làm thay đổi cục diện địa chính trị toàn cầu mà còn phơi bày mặt trái của toàn cầu hóa, khi các hệ thống tài chính, công nghệ, truyền thông và thậm chí tôn giáo bị biến thành công cụ quyền lực trong tay các quốc gia phương Tây. Những diễn biến này đặt ra bài học quan trọng cho Việt Nam, một quốc gia đang hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới, về sự cần thiết của tự chủ quốc gia để bảo vệ chủ quyền và phát triển bền vững trong thời đại toàn cầu hóa đầy biến động.

Ngay sau khi Nga phát động chiến dịch quân sự tại Ukraine vào tháng 2/2022, phương Tây đã nhanh chóng áp đặt các biện pháp trừng phạt chưa từng có. Nga bị loại khỏi hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT, khiến các ngân hàng lớn như VTB và Sberbank không thể thực hiện giao dịch toàn cầu. Theo Ngân hàng Thế giới, động thái này đã gây thiệt hại hàng tỷ USD cho nền kinh tế Nga, với GDP giảm 2,1% trong năm 2022. Tài sản của Nga tại phương Tây, bao gồm tài sản cá nhân như du thuyền Dilbar trị giá 600 triệu USD của tỷ phú Alisher Usmanov bị tịch thu tại Đức, cũng bị đóng băng với tổng giá trị ước tính lên tới 8 nghìn tỷ USD…

Trong lĩnh vực công nghệ, các tập đoàn lớn của Mỹ như Apple, Microsoft và Google đã ngừng cung cấp dịch vụ tại Nga. Apple, chẳng hạn, dừng bán sản phẩm và cắt dịch vụ Apple Pay từ tháng 3/2022, khiến người dân Nga gặp khó khăn trong thanh toán điện tử…

Không gian kỹ thuật số cũng trở thành chiến trường khi nhóm hacker Anonymous tấn công trung tâm điều khiển vệ tinh của Nga vào năm 2022, làm gián đoạn hoạt động liên lạc trong vài giờ. Những sự kiện này cho thấy sự phụ thuộc vào các hệ thống tài chính và công nghệ quốc tế có thể khiến một quốc gia dễ bị cô lập trong khủng hoảng.

Cuộc xung đột cũng làm nổi bật sức mạnh của truyền thông trong việc định hình dư luận. Liên minh châu Âu (EU) đã cấm phát sóng các kênh truyền thông nhà nước Nga như RT và Sputnik từ tháng 3/2022 với lý do “chống thông tin sai lệch“. Các nền tảng lớn như YouTube và Facebook gắn nhãn hoặc xóa nội dung từ các nguồn Nga, trong khi thông tin từ Ukraine và phương Tây được khuếch đại rộng rãi. Điều này dẫn đến việc dư luận phương Tây gần như chỉ tiếp cận được một chiều thông tin, gia tăng sự ủng hộ cho Ukraine và cô lập Nga trên mặt trận truyền thông quốc tế.

Thụy Sĩ, quốc gia từ lâu được xem là biểu tượng của sự trung lập, cũng phá vỡ truyền thống khi tham gia các lệnh trừng phạt chống Nga. Chính phủ Thụy Sĩ đóng băng khoảng 7,5 tỷ USD tài sản Nga trong các ngân hàng của mình, bao gồm tài sản của cá nhân và doanh nghiệp. Động thái này khiến nhiều quốc gia đặt câu hỏi về độ an toàn của các “thiên đường tài chính” trong bối cảnh địa chính trị biến động, thúc đẩy một số tỷ phú Nga chuyển tài sản sang các nước như Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE).

Xung đột Nga-Ukraine không chỉ diễn ra trên chiến trường mà còn lan sang các lĩnh vực tưởng chừng phi chính trị. Liên đoàn Bóng đá Quốc tế (FIFA) và Liên đoàn Bóng đá châu Âu (UEFA) cấm các đội tuyển Nga tham gia các giải đấu quốc tế, bao gồm vòng loại World Cup 2022.

Trong khoa học, nhiều dự án hợp tác với Nga, như nghiên cứu tại Tổ chức Nghiên cứu Hạt nhân châu Âu (CERN), bị đình chỉ. Ngay cả những biểu tượng nhỏ như giống mèo Nga cũng bị Liên đoàn Mèo Quốc tế (FIFe) cấm tham gia các cuộc thi quốc tế vào năm 2022.

Hơn thế nữa, tôn giáo cũng bị lôi kéo vào cuộc chiến. Một số giáo hội Chính thống giáo ở Ukraine đã cắt đứt quan hệ với Giáo hội Chính thống Nga, với Giáo hội Chính thống Ukraine (trực thuộc Tòa Thượng phụ Kiev) tuyên bố độc lập hoàn toàn vào năm 2022. Động thái này biến tôn giáo thành một mặt trận tuyên truyền và chia rẽ, cho thấy không có lĩnh vực nào thực sự đứng ngoài chính trị trong thời kỳ xung đột.

Cuộc chiến Nga-Ukraine là một cuộc đối đầu toàn diện, nơi phương Tây sử dụng mọi công cụ từ kinh tế, công nghệ đến văn hóa để làm suy yếu Nga. Mỹ và các đồng minh đã cung cấp hàng tỷ USD viện trợ quân sự cho Ukraine, bao gồm các vũ khí hiện đại như tên lửa Javelin và hệ thống phòng không HIMARS. Đồng thời, các lệnh trừng phạt kinh tế đẩy Nga vào khó khăn, với lạm phát tăng vọt và nguồn ngoại tệ cạn kiệt. Nếu không có kho vũ khí hạt nhân và lập trường cứng rắn của Moscow, nhiều nhà phân tích cho rằng cuộc đối đầu có thể đã leo thang vượt ngoài tầm kiểm soát.

Cuộc xung đột Nga-Ukraine mang lại bài học quan trọng cho Việt Nam, một quốc gia đang hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu. Sự phụ thuộc quá mức vào các hệ thống tài chính, công nghệ hay truyền thông quốc tế có thể khiến đất nước dễ bị tổn thương trước áp lực địa chính trị. Để bảo vệ chủ quyền kinh tế và văn hóa, Việt Nam cần xây dựng các hệ thống nội địa mạnh mẽ, từ công nghệ đến tài chính. Ví dụ, thúc đẩy phát triển công nghệ nội địa và giảm phụ thuộc vào các tập đoàn công nghệ lớn sẽ giúp giảm nguy cơ bị cô lập trong khủng hoảng. Trong lĩnh vực truyền thông, việc xây dựng các nền tảng thông tin độc lập, đáng tin cậy là cần thiết để bảo vệ dư luận trước các chiến dịch tuyên truyền từ bên ngoài. Đồng thời, việc thúc đẩy văn hóa, giáo dục và khoa học nội địa không chỉ khẳng định bản sắc dân tộc mà còn tạo “tấm khiên” bảo vệ đất nước trước áp lực toàn cầu hóa. Trong thời đại biến động, sức mạnh của một quốc gia không chỉ nằm ở kinh tế hay quân sự, mà còn ở khả năng tự chủ và thích nghi.

Xung đột Nga-Ukraine là minh chứng rằng toàn cầu hóa không chỉ mang lại cơ hội mà còn tiềm ẩn những thách thức lớn đối với các quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, việc xây dựng và bảo vệ tổ quốc đòi hỏi sự tự chủ quốc gia, đa dạng hóa chiến lược phát triển và nâng cao năng lực nội tại. Chỉ khi đó, Việt Nam mới có thể biến toàn cầu hóa thành cơ hội, thay vì trở thành mối đe dọa, để vững vàng tiến bước trên trường quốc tế.