Thỏa thuận đất hiếm giữa Mỹ và Ukraine: Đàm phán căng thẳng và cái kết bất ngờ

Lâm Trực@

Sau hai tuần đàm phán đầy sóng gió, Ukraine và Mỹ đã đạt được một thỏa thuận mang tính sống còn về khai thác đất hiếm – một nguồn tài nguyên chiến lược quan trọng đối với ngành công nghiệp quốc phòng và công nghệ. Tuy nhiên, con đường đi đến thỏa thuận này không hề dễ dàng, với những áp lực chính trị, kinh tế và cả những nước cờ đàm phán căng thẳng giữa hai bên.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky hiện đang trên đường tới Mỹ để hoàn tất các điều khoản cuối cùng của thỏa thuận. Trong khi đó, Nhà Trắng được cho là đã miễn cưỡng chấp thuận bản dự thảo mới nhất sau khi nhiều lần điều chỉnh theo yêu cầu của Kyiv. Điều này đặt ra câu hỏi: Ai thực sự chiến thắng trong cuộc đàm phán này?

Đổi đất hiếm lấy vũ khí: Ukraine loại bỏ điều kiện gánh nợ

Theo các nguồn tin ngoại giao, ban đầu, Washington đưa ra hai bản dự thảo mang tính áp đặt, yêu cầu Ukraine trao quyền kiểm soát đáng kể đối với các mỏ khoáng sản và chịu trách nhiệm thanh toán khoản nợ từ 350 đến 500 tỷ USD mà Mỹ tuyên bố đã viện trợ trong cuộc chiến chống Nga. Tuy nhiên, Kyiv kiên quyết từ chối, xem đây là một hình thức “tống tiền” hơn là một thỏa thuận hợp tác.

Sau nhiều vòng đàm phán căng thẳng, bản dự thảo cuối cùng đã loại bỏ hoàn toàn điều khoản nợ nần, thay vào đó tập trung vào việc Mỹ hỗ trợ quân sự cho Ukraine để đổi lấy quyền khai thác đất hiếm. Bên cạnh đó, Ukraine cũng đảm bảo giữ quyền kiểm soát chủ quyền đối với tài nguyên thiên nhiên của mình, tránh việc các công ty Mỹ độc quyền tiếp cận như đề xuất ban đầu của Washington.

Bước lùi của Trump?

Dù đạt được một thỏa thuận mang lại lợi ích cho cả hai bên, nhưng theo các nhà quan sát, chính quyền Trump có vẻ là bên nhượng bộ nhiều hơn trong cuộc đàm phán này. Ban đầu, Tổng thống Mỹ tỏ ra cứng rắn, thậm chí đe dọa hủy bỏ cuộc gặp với Zelensky nếu Kyiv không chấp nhận các điều khoản về nợ và nhượng quyền khai thác. Tuy nhiên, khi Zelensky giữ vững lập trường và khẳng định “không trả dù chỉ 10 xu nợ”, Nhà Trắng buộc phải điều chỉnh thái độ.

Các chuyên gia nhận định rằng Trump đã cố gắng tận dụng thỏa thuận này để xây dựng hình ảnh một nhà đàm phán cứng rắn trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ. Tuy nhiên, việc phải chấp nhận một thỏa thuận ít có lợi hơn mong đợi có thể khiến chiến dịch tranh cử của ông mất điểm trong mắt những người theo chủ nghĩa “Nước Mỹ trên hết” (America First).

Những cạm bẫy còn tồn tại?

Dù Kyiv đạt được nhiều lợi ích, nhưng bản dự thảo mới vẫn còn tiềm ẩn những rủi ro. Theo báo Sự Thật Châu Âu, thỏa thuận này có thể được xem như một “thỏa thuận khung”, nghĩa là nhiều điều khoản chi tiết vẫn cần phải được đàm phán trong thời gian tới.

Một trong những điểm đáng chú ý là việc thành lập “Quỹ Đầu tư Tái Thiết Ukraine”, một cơ chế mà cả hai bên cùng quản lý, nhưng Mỹ nắm quyền kiểm soát phần lớn tài khoản đầu tư. Điều này có thể ảnh hưởng đến quyền tự chủ kinh tế của Ukraine trong dài hạn.

Đất hiếm – Lợi ích và rủi ro

Đất hiếm là một nguồn tài nguyên quan trọng đối với ngành công nghiệp quốc phòng, sản xuất vũ khí và công nghệ cao, đặc biệt trong bối cảnh Mỹ và Trung Quốc đang cạnh tranh quyết liệt trong lĩnh vực này. Ukraine sở hữu trữ lượng đất hiếm đáng kể, nhưng một phần lớn đang nằm ở các khu vực bị Nga chiếm đóng.

Thỏa thuận với Mỹ mang lại cơ hội giúp Ukraine tăng cường năng lực quân sự và phục hồi kinh tế sau chiến tranh. Tuy nhiên, nếu không kiểm soát chặt chẽ các điều khoản, Kyiv có thể đối mặt với nguy cơ bị chi phối bởi các tập đoàn Mỹ trong lĩnh vực khai khoáng.

Chặng đường phía trước

Hiện vẫn chưa rõ liệu thỏa thuận này có được ký kết chính thức vào ngày 28/2 như kế hoạch hay không. Nhưng với việc Zelensky đang trên đường tới Mỹ và Trump không còn nhiều lựa chọn, giới phân tích tin rằng một tuyên bố chung sẽ sớm được đưa ra.

Câu hỏi đặt ra là: Liệu đây có thực sự là một chiến thắng của Ukraine, hay chỉ là một cuộc chơi ngoại giao mà cả hai bên đều phải nhượng bộ để đạt được mục tiêu riêng?

P/s: Bài viết dựa trên thông tin từ các nguồn công khai và phản ánh diễn biến được ghi nhận đến ngày 28/2/2025.