Về bài thơ Tiếng hạt nảy mầm của Tô Hà

Ong Bắp Cày

Tôi cảm thấy rất không công bằng khi bài thơ Tiếng hạt nảy mầm của Tô Hà bị chỉ trích dữ dội bởi hàng ngàn giáo viên trong nhóm Giáo viên Việt Nam. Họ mạt sát nhà thơ, người biên soạn và Bộ Giáo dục. Dù có một số người hiểu và cảm nhận được ý nghĩa của bài thơ, phần đông lại chê bai.

Thay vì chỉ trích, tôi chọn cách đặt mình vào vị trí của một giáo viên. Tiếng hạt nảy mầm nằm trong SGK Tiếng Việt lớp 5 (2018), với ngôn ngữ dễ hiểu và hình ảnh sống động. Bài thơ được viết trong bối cảnh lớp học của trẻ khiếm thính, nơi âm thanh không thể cảm nhận. Thông qua ngôn ngữ kí hiệu, các em hình dung âm thanh nhờ sự hướng dẫn của cô giáo, như những hạt mầm nảy trên đá, hoa nở trong sa mạc.

Bài thơ chứa đựng ý nghĩa nhân văn sâu sắc, ghi lại sự hòa nhập khó khăn của trẻ khiếm thính trong cuộc sống thường ngày. Nó giúp học sinh hiểu và đồng cảm với các bạn khuyết tật, góp phần làm cho cuộc sống trở nên tươi đẹp hơn.

Dù cấy điện cực ốc tai đòi hỏi chi phí lớn và quá trình luyện tập gian nan, ngôn ngữ kí hiệu vẫn là giải pháp chủ yếu. Về ngôn ngữ, từ “ánh ỏi” trong bài thơ bị nhiều người chê bai là sai, nhưng nó có nghĩa “ngân vang, vút cao,” hoàn toàn hợp lý trong ngữ cảnh tiếng chim hót dưới nắng.

Văn chương nghệ thuật mang sứ mệnh hướng thiện, và Tiếng hạt nảy mầm xứng đáng được trân trọng hơn là chỉ trích. Tôi không thể hiểu tại sao một bài thơ đẹp và ý nghĩa như vậy lại bị đối xử bất công đến thế.

***

Bài thơ Tiếng hạt nảy mầm không chỉ có giá trị nghệ thuật mà còn mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, góp phần hình thành nhân cách và phát triển sự thấu cảm cho trẻ. Văn học đóng vai trò quan trọng trong việc nuôi dưỡng đạo đức và trí tuệ, đặc biệt ở lứa tuổi thơ ngây khi trẻ bắt đầu hình thành nhận thức về thế giới xung quanh.

Hiện nay, mỗi năm nước ta có khoảng 1.500-2.000 trẻ khiếm thính bẩm sinh, nhưng số trẻ được can thiệp sớm vẫn rất thấp. Dưới 1% được cấy điện cực ốc tai, và chưa đến 50% trẻ khiếm thính được học ngôn ngữ kí hiệu. Sự hoà nhập của trẻ khiếm thính vào cộng đồng cần rất nhiều nỗ lực, và thấu cảm là yếu tố cốt lõi.

Các chương trình giáo dục gần đây đã chú trọng hơn đến việc dạy Tiếng Việt không chỉ qua giá trị nghệ thuật, mà còn qua những bài học nhân văn tác động đến đời sống xã hội. Tiếng hạt nảy mầm là một tác phẩm vừa dễ nhớ, dễ thuộc với trẻ, vừa mang thông điệp sâu sắc về sự thấu hiểu và hỗ trợ trẻ em khiếm thính hòa nhập cộng đồng.

Sự thấu cảm không chỉ là điều kiện tiên quyết cho sự hòa nhập của trẻ đặc biệt, mà còn là cách chúng ta xây dựng một xã hội văn minh và nhân ái hơn.

***

Nhiều người nhầm tưởng Tiếng hạt nảy mầm là một bài thơ dành cho trẻ khiếm thính, nhưng thực tế, bài thơ nằm trong chương trình giáo dục phổ thông của bộ sách Kết Nối Tri Thức, dành cho lớp học bình thường.

Tô Hà, sinh năm 1939 và mất năm 1991, là một nhà thơ có 36 năm gắn bó với nghệ thuật thi ca, để lại đúng 36 tác phẩm. Cả cuộc đời ông dành để tìm kiếm những câu thơ trọn vẹn và đầy cảm xúc.

Tô Hà có phong cách sáng tác chịu ảnh hưởng từ thi ca cổ điển phương Đông, đặc biệt coi trọng việc chọn từ ngữ kỹ lưỡng và tìm kiếm “thần cú” – những câu thơ có sức mạnh biểu đạt vượt trội. Để có được một câu thơ hay, ông đã nhiều lần phải cân nhắc, chỉnh sửa và trăn trở trong quá trình sáng tác. Ngay cả khi lâm bệnh, ông vẫn không ngừng sáng tác, để lại những tác phẩm ngắn gọn nhưng chứa đựng nhiều cảm xúc sâu lắng. Một ví dụ tiêu biểu là bài thơ Em về chiêm bao, viết tặng người vợ lúc bà đi làm chuyên gia y tế tại châu Phi, trong đó ông bộc lộ nỗi nhớ nhung và tình cảm chân thành.

Trở lại với Tiếng hạt nảy mầm, tranh luận về bài thơ phần lớn xuất phát từ sự hiểu lầm của một số giáo viên về ý nghĩa và từ ngữ trong tác phẩm. Việc không hiểu rõ nghĩa và từ chối chấp nhận bài thơ đặt ra câu hỏi: liệu họ có thể giảng dạy tác phẩm văn học này một cách đầy đủ?

Trong nghệ thuật, việc cảm thụ hay đánh giá tác phẩm là điều tự nhiên và không có đúng sai tuyệt đối. Tuy nhiên, với vai trò của một giáo viên, cần phải hiểu rõ ý nghĩa của bài thơ để hướng dẫn học sinh cảm nhận đúng đắn. Giáo dục hiện đại không chỉ tập trung vào giá trị nghệ thuật mà còn phải tích hợp với giá trị thực tiễn đối với xã hội.

Tiếng hạt nảy mầm là một bài thơ đẹp về mọi mặt, từ ý nghĩa đến bối cảnh. Cảm ơn các tờ báo đã góp phần thúc đẩy cuộc thảo luận này. Và dù tranh luận đã kết thúc, giá trị của bài thơ sẽ tiếp tục được duy trì và ghi nhớ theo thời gian.

Tôi cảm thấy thoải mái sau cuộc tranh luận này. Tôi tin rằng mọi cuộc thảo luận đều có giá trị, không phải để xác định ai đúng ai sai, mà để nhìn nhận lại vấn đề và giá trị của nó theo thời gian.