UKraine và bài học đắt giá từ sự phụ thuộc vào công nghệ & vũ khí nước ngoài

Lâm Trực@

Quảng Ninh, ngày 8/4/2025 – Sáng nay đọc được bài Ukraine mắc kẹt với Starlink của tỷ phú Musk mới thấy tình thế của Ukraine hiện rất nguy hiểm. Hệ thống internet vệ tinh Starlink của tỷ phú Elon Musk đã trở thành huyết mạch liên lạc của Ukraine trong cuộc xung đột với Nga, nhưng sự phụ thuộc này cũng đẩy Kiev vào thế dễ tổn thương trước những quyết định từ bên ngoài. Trong khi Liên minh châu Âu (EU) nỗ lực tìm lối thoát, trường hợp của Ukraine là lời cảnh báo rõ ràng cho các quốc gia khác về nguy cơ lệ thuộc vào công nghệ và vũ khí nhập khẩu – từ vệ tinh đến tên lửa, đạn dược, và tàu chiến. Lịch sử cùng kinh nghiệm tự chủ của Việt Nam chỉ ra rằng, để tránh thảm họa, các nước cần xây dựng năng lực nội tại song song với quan hệ quốc tế cân bằng.

Thiết bị Internet Starlink tại Kharkiv, Ukraine ngày 25/9/2022. Ảnh: AFP/TTXVN

Kể từ khi Nga mở rộng xung đột vào năm 2022, Starlink đã trở thành không thể thiếu đối với Ukraine, duy trì liên lạc cho quân đội, bệnh viện, và cơ sở hạ tầng dân sự. Với hơn 42.000 thiết bị triển khai tính đến năm ngoái, hệ thống này là nền tảng cho chiến lược chiến tranh hiện đại của Kiev. Tuy nhiên, quyền kiểm soát nằm trong tay Elon Musk – doanh nhân Mỹ và cố vấn thân cận của Tổng thống Donald Trump – đặt Ukraine trước nguy cơ bị cắt đứt bất cứ lúc nào. Musk từng tuyên bố hồi tháng 3: “Nếu tôi tắt Starlink, toàn bộ tiền tuyến của Ukraine sẽ sụp đổ.” Lời khẳng định này vừa nhấn mạnh vai trò quan trọng của hệ thống, vừa bộc lộ sự ảnh hưởng đáng lo ngại của một cá nhân đối với an ninh quốc gia Ukraine. Vụ việc năm 2022, khi Musk từ chối kích hoạt Starlink ở Crimea để hỗ trợ một cuộc tấn công bằng drone vào tàu Nga, càng minh họa rõ rệt: một quyết định từ SpaceX có thể làm chệch hướng kế hoạch quân sự của Kiev.

Nhận thấy mối nguy, EU đang gấp rút tìm kiếm giải pháp thay thế. Eutelsat, công ty vệ tinh Pháp-Anh, nổi lên như một lựa chọn tiềm năng. “Phụ thuộc vào Starlink nghĩa là chịu tác động từ những quyết định ở Washington hay Mar-a-Lago,” CEO Eutelsat Eva Berneke nói. “Chúng ta cần nhiều phương án hơn.” Tuy nhiên, với chỉ 600 vệ tinh so với 7.000 của Starlink, công suất của Eutelsat thấp hơn hàng chục đến hàng trăm lần, theo các chuyên gia. Dù có thể đáp ứng một số nhu cầu chính phủ, Eutelsat khó thay thế hoàn toàn Starlink. EU hiện đẩy mạnh đàm phán để tăng cường thiết bị và tài trợ cho Eutelsat, đồng thời phát triển dự án IRIS² – một chòm sao vệ tinh độc lập trị giá hàng tỷ euro. Nhưng với tiến độ chậm và chi phí tăng cao, IRIS² sẽ không hoạt động trước năm 2030, khiến Ukraine vẫn rơi vào tình thế bất an.

Trường hợp Starlink chỉ là một khía cạnh trong bức tranh lớn hơn về sự phụ thuộc vào công nghệ và vũ khí nước ngoài. Nhiều quốc gia khác cũng đối mặt với rủi ro tương tự. Lịch sử đã chứng minh: trong cuộc chiến Falklands năm 1982, Argentina mất quần đảo vào tay Anh khi Mỹ – nhà cung cấp vũ khí chính – ngừng hỗ trợ vào thời khắc quyết định. Tương tự, các tên lửa tiên tiến như Storm Shadow của Anh hay Taurus của Đức sẽ vô dụng nếu thiếu hệ thống dẫn đường từ Mỹ. Từ đạn dược, tàu chiến đến hệ thống phòng thủ, một sự gián đoạn từ nhà cung cấp có thể dẫn đến hậu quả thảm khốc. Các quốc gia không tự sản xuất được những khí tài thiết yếu dễ rơi vào cảnh tê liệt khi đối tác thay đổi chính sách – một bài học mà Ukraine đang trải qua và thế giới không thể bỏ qua.

Starlink vượt trội nhờ quy mô và công nghệ tiên tiến: mạng lưới vệ tinh khổng lồ, thiết bị nhỏ gọn, và hệ thống chùm tia linh hoạt. “Starlink mang đến giải pháp không ai sánh kịp,” Christopher Baugh, chuyên gia tại Analysys Mason, nhận định. “Nó lấp đầy khoảng trống mà không đối thủ nào làm được.” Dù cổ phiếu Eutelsat tăng vọt nhờ kỳ vọng thay thế tại Ukraine, các nhà phân tích vẫn cho rằng nỗ lực của EU chỉ như “muối bỏ bể.”

Tình thế của Ukraine gióng lên hồi chuông cảnh báo: làm sao để không rơi vào vòng xoáy phụ thuộc? Việt Nam mang đến một bài học đáng giá. Với lịch sử đấu tranh giành độc lập, Việt Nam đã xây dựng nền tảng tự chủ trong quốc phòng, từ sản xuất vũ khí nội địa đến phát triển công nghệ quân sự. Đồng thời, Hà Nội thực hiện chính sách ngoại giao đa phương, củng cố quan hệ với nhiều cường quốc mà không đặt mình vào sự lệ thuộc hoàn toàn vào bất kỳ ai. Cách tiếp cận này không chỉ giảm nguy cơ từ gián đoạn nguồn cung mà còn nâng cao vị thế chiến lược. Các quốc gia khác, đặc biệt là những nước đang phát triển, có thể rút ra kinh nghiệm: đầu tư vào năng lực tự sản xuất, đồng thời duy trì mạng lưới đối tác đa dạng để tránh bị thao túng bởi một nhà cung cấp duy nhất.

Ukraine hiện vẫn gắn chặt với Starlink – một sợi dây liên kết vừa thiết yếu vừa dễ đứt. EU đang cố gắng hóa giải sự phụ thuộc này, nhưng giải pháp bền vững cần thời gian và nguồn lực lớn. Bài học từ Ukraine vượt xa biên giới nước này: các quốc gia không chuẩn bị cho sự tự chủ trong công nghệ và vũ khí sẽ đối mặt với nguy cơ bị bỏ rơi vào lúc nguy cấp nhất. Con đường phía trước đòi hỏi sự kết hợp giữa tự cường nội lực và quan hệ quốc tế linh hoạt – đó là cách duy nhất để bảo vệ an ninh trong một thế giới bất định.